Türkiye’de Zeytin
Zeytin, Türkiye’de çok geniş bir yayılım alanı bulmuştur. Türkiye’nin 81 ilinin 41’inde, 843 ilçenin 270’inde zeytin üretimi yapılmaktadır. Üretimin % 53’ü Ege Bölgesinde, % 18’i Marmara Bölgesinde, % 23’ü Akdeniz Bölgesinde, % 6’sı Güneydoğu Anadolu Bölgesinde ve % 0,2’si de Karadeniz Bölgesinde gerçekleştirilmektedir. Ege Bölgesinde üretimin % 55’i yağlık olarak değerlendirilirken Marmara Bölgesinde üretimin % 60’ı sofralık olarak değerlendirilmektedir. Türkiye dane zeytin üretimi sırasıyla, İzmir (% 13), Manisa (%12.5) Aydın (%12), Muğla (%10), Balıkesir (%12.5), Çanakkale (%7) ve Bursa (%5) illerinden sağlanmaktadır (TÜİK, 2013)
Türkiye’nin bölgelere göre zeytincilik yapılan il ve bölgeleri Tablo 1. Türkiye’de bölgelere göre ağaç sayısı, dikim alanı, üretim ve üretim oranı (2003)
| Bölgeler | Dikim Alanı (ha) | Dikim Alan Payı (%) | Toplam Üretim (T) | Üretim Payı (%) |
| Ege | 454.290.00 | 62.0 | 760.094.00 | 53.0 |
| Marmara | 115.008.00 | 16.0 | 260.987.00 | 18.0 |
| Akdeniz | 106.189.00 | 15.0 | 328.601.00 | 23.0 |
| Güneydoğu | 56.476.00 | 8.0 | 68.369.00 | 6.0 |
| Karadeniz | 349.00 | 0.2 | 3.236.00 | 2.2 |
| TOPLAM | 732.314.00 | 100.0 | 1.421.288.00 | 100.0 |
Kaynak. TUIK, 2012 Türkiye’de Zeytin Ağacı Sayısı ve Üretim Türkiye’de ise zeytin ve zeytin-zeytinyağı üretimi, 1999 yılında Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Dünya Ticaret Örgütü taahhütleri kapsamında uygulamaya başlanılan yeni tarım politikaları kapsamında yeni bir boyut kazanmıştır. Nitekim son yıllarda Türkiye’de zeytin ve zeytin ürünlerine diğer tarım ürünlerine uygulanan desteklemeler yanında sertifikalı fidanı ile zeytin bahçesi tesisine verilen destek, girdi destekleri ve zeytinyağında kg başına uygulanan prim desteği yanında ambalajlanmış-paketlenmiş sofralık zeytin ve zeytinyağına verilen ihracat desteği, öncelikle zeytin ağaç sayısını, üretim yapılan alanı ve zeytin-zeytinyağı miktarını artırmıştır. Avrupa Birliği’nde 1966-1985’li yıllar arasında yaşanılan ağaç sayısı ve üretimdeki miktar artışı, Türkiye’de de 2000’li yıllardan sonra uygulanan tarım politikaları ile gerçekleşmiştir. Avrupa Birliği’nde zeytin ve zeytinyağında miktar artışı yukarıda sözü edilen 2020 Eylem Planı çerçevesinde daha çok kaliteye yönelik ve spesifik unsurları içeren politikalarla hedeflenirken, Türkiye’de benzer bir süreci izlemektedir. Bu süreçte zeytinyağının Türk Gıda Kodeksi kapsamındaki tebliğ çalışmaları ve Codex Alimentariusa uyumu, kimyasal ve fiziksel analizler yanında kaliteye yönelik duyusal analizlerin de dikkate alınması dikkat çekicidir. Ayrıca Türkiye, söz konusu zaman diliminde kurumsal anlamda da ciddi bir yol kat etmiştir. Türkiye 2005 yılında Ulusal Zeytin ve Zeytinyağı Konseyini kurmuş, 2009 yılında üyelikten ayrıldığı Uluslararası Zeytin Konseyine (1963-1998), 2010 yılında tekrar üye olmuştur. Ayrıca 22. Dönem (2006) ve 23. Dönem (2008) Türkiye Büyük Millet Meclisi Araştırma Komisyonu tarafından Zeytin ve Zeytinyağı ile Diğer Bitkisel Yağların Üretiminde ve Ticaretinde Yaşanan Sorunların Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan iki farklı oluşumda Türkiye zeytin ve ürünlerinin sorunları ve çözüm önerileri raporlanmıştır. Son yıllarda zeytinciliğin dünya’ da ve Avrupa’da artan olumlu imajının Türkiye için de geçerli olduğu Tablo 2. daki ağaç sayısı ve üretim artışı ile doğrulanmaktadır. (Tunalıoğlu, 2013). Tablo 2. Türkiye’de Zeytin Ağaç Sayısı, Üretim
| Yıllar |
Toplam Ağaç Sayısı (Bin Adet) |
Meyve Ağaç sayısı (Bin Adet) |
Meyve vermeyen (Bin Adet) |
Toplam Üretim (Ton) |
Sofralık (Ton) |
Yağlık (Ton) |
|
|
Zeytinyağı Üretimi (Bin Ton) |
|||||||
| 1995 |
87 581 |
81 437 |
6 144 |
515 000 |
206 000 |
309 000 |
40.0 |
| 1996 |
89 740 |
83 200 |
6 540 |
1 800 000 |
435 000 |
1 365 000 |
200.0 |
| 1997 |
95 730 |
85 780 |
9 950 |
510 000 |
200 000 |
310 000 |
40.0 |
| 1998 |
93 450 |
85 850 |
7 600 |
1 650 000 |
430 000 |
1 220 000 |
170.0 |
| 1999 |
95 500 |
87 130 |
8 370 |
600 000 |
250 000 |
350 000 |
70.0 |
| 2000 |
97 770 |
89 200 |
8 570 |
1 800 000 |
490 000 |
1 310 000 |
175.0 |
| 2001 |
99 000 |
90 000 |
9 000 |
600 000 |
235 000 |
365 000 |
65.0 |
| 2002 |
101 600 |
91 700 |
9 900 |
1 800 000 |
450 000 |
1 350 000 |
140.0 |
| 2003 |
102 750 |
92 250 |
10 500 |
850 000 |
350 000 |
500 000 |
79.0 |
| 2004 |
107 100 |
94 950 |
12 150 |
1 600 000 |
400 000 |
1 200 000 |
145.0 |
| 2005 |
113 180 |
96 625 |
16 555 |
1 200 000 |
400 000 |
800 000 |
112.0 |
| 2006 |
129 265 |
97 773 |
31 492 |
1 766 749 |
555 749 |
1 211 000 |
165.0 |
| 2007 |
144 329 |
104 219 |
40 110 |
1 075 854 |
455 385 |
620 469 |
72.0 |
| 2008 |
151 630 |
106 139 |
45 491 |
1 464 248 |
512 103 |
952 145 |
130.0 |
| 2009 |
153 723 |
109 127 |
44 596 |
1 290 654 |
460 013 |
830 641 |
147.0 |
| 2010 |
157 156 |
111 398 |
45 758 |
1 415 000 |
375 000 |
1 040 000 |
160.0 |
| 2011 |
155 427 |
117 941 |
37 486 |
1 750 000 |
550 000 |
1 200 000 |
191.0 |
| 2012 |
157 904 |
120 820 |
37 084 |
1 820 000 |
480 000 |
1 340 000 |
195.0 |
| Kaynak: TUİK, 2013; IOC,2014 | |||||||
Türkiye’de Zeytinyağı ve Sofralık Zeytin Dünyada olduğu gibi Türkiye’de de üretilen dane zeytinin yaklaşık %73’ü yağa işlenmektedir. Ülkemizde tüketim genelde zeytinyağı ağırlıklı olduğu için yağlık zeytin üretimi daha fazla olmaktadır. Türkiye’de var-yok yılı ortalamasına göre 150 bin ton zeytinyağı üretilmektedir. Bu miktar ile Türkiye, dünya zeytinyağı üretiminde İspanya, İtalya, Yunanistan ve Tunus’tan sonra beşinci sırada yer almakta ve dünya üretiminin yaklaşık %5’ini, ihracatının ise %10’nunu sağlamaktadır. Türkiye’de zeytinyağı tüketimi Türk halkının gerek fiyat, gerekse alışkanlıkları nedeniyle istenilen halen istenilen düzeyde değildir. Zeytinyağı tüketimi adeta üretim bölgeleriyle sınırlı kalmaktadır. Zeytinyağı, Türkiye’nin ihracatında geleneksel ürün olarak nitelendirilen ihraç kalemlerinden biri olarak yer almaktadır. Ancak üretimdeki alternans nedeniyle ihracatta da var ve yok yılına göre büyük dalgalanmalar yaşanması istikrarlı bir dış ticaret politikası yaratılmasına imkân tanımamaktadır. Alternans etkisi, AB ülkelerinde en aza indirgendiği ve stok politikaları ile dış ticarette belirli bir düzen sağlandığı halde Türkiye’de bu etki yok edilemediği ve stoklama bir sisteme oturtulamadığı için dış pazarda kalite ve miktar açısından devamlılık sağlanamamaktadır. Zaten bu nedenle ihracat daha çok ambalajlı ve markalı olarak değil dökme olarak yapılabilmektir (Tunalıoğlu, 2009). Türkiye’de var-yok yılları ortalamasına 1 400 bin ton dane zeytin üretilmekte ve üretilen zeytinin %27’si sofralık zeytine ayrılarak yaklaşık 500-550 bin ton zeytin sofralık olarak işlenmektedir. Marmara bölgesi geleneksel sofralık zeytin Gemlik çeşidimizin en fazla üretildiği bölgedir. Türkiye, dünya sofralık zeytin üretiminde % 13 ile ikinci, siyah sofralık zeytin üretiminde ise birinci sırada yer almaktadır. Avrupa Birliği’nin toplam sofralık zeytin ihtiyacının yaklaşık olarak yarısı Türkiye’den sağlanmaktadır. Türkiye’nin son 24 yıllık zeytinyağı ve sofralık zeytin üretim, tüketim ve ticareti Tablo 3. görülmektedir. Tablo 3. Türkiye’nin Zeytinyağı ve Sofralık Zeytin Üretim, Tüketim, İhracat ve İthalatı
|
Yıllar |
Zeytinyağı (bin ton) |
Sofralık Zeytin (bin ton) |
||||||
|
Üretim |
Tüketim |
İhracat |
İthalat |
Üretim |
Tüketim |
İhracat |
İthalat |
|
| 1990/1991 |
80.0 |
55.0 |
10.0 |
0 |
150.0 |
110.0 |
8.0 |
0 |
| 1991/1992 |
60.0 |
50.0 |
10.5 |
0 |
110.0 |
98.0 |
12.0 |
0 |
| 1992/1993 |
56.0 |
50.0 |
5.5 |
0 |
100.0 |
90.0 |
13.0 |
0 |
| 1993/1994 |
48.0 |
54.0 |
9.0 |
0 |
100.0 |
89.0 |
15.0 |
0 |
| 1994/1995 |
160.0 |
55.0 |
55.0 |
0 |
180.0 |
135.0 |
29.0 |
0 |
| 1995/1996 |
40.0 |
63.0 |
19.0 |
0 |
120.0 |
129.0 |
22.0 |
0 |
| 1996/1997 |
200.0 |
75.0 |
40.5 |
0 |
185.0 |
132.0 |
30.0 |
0 |
| 1997/1998 |
40.0 |
85.5 |
35.0 |
0 |
124.0 |
127.0 |
23.0 |
0 |
| 1998/1999 |
170.0 |
85.0 |
86.0 |
0 |
178.0 |
149.0 |
30.0 |
0 |
| 1999/2000 |
70.0 |
60.0 |
16.5 |
0 |
150.0 |
130.0 |
20.0 |
0 |
| 2000/2001 |
175.0 |
72.5 |
92.0 |
0 |
224.0 |
125.0 |
32.0 |
0 |
| 2001/2002 |
65.0 |
55.0 |
28.0 |
0 |
85.0 |
100.0 |
56.0 |
0 |
| 2002/2003 |
140.0 |
50.0 |
74.0 |
0 |
165.0 |
114.0 |
35.0 |
0 |
| 2003/2004 |
79.0 |
46.0 |
46.0 |
0 |
125.0 |
96.0 |
51.0 |
0 |
| 2004/2005 |
145.0 |
60.0 |
93.5 |
0 |
240.0 |
175.0 |
58.0 |
0 |
| 2005/2006 |
112.0 |
50.0 |
73.0 |
0 |
280.0 |
221.0 |
54.0 |
0 |
| 2006/2007 |
165.0 |
80.0 |
45.0 |
0 |
240.0 |
180.0 |
55.0 |
0 |
| 2007/2008 |
72.0 |
85.0 |
15.0 |
0 |
200.0 |
190.0 |
20.0 |
0 |
| 2008/2009 |
130.0 |
108.0 |
31.0 |
0 |
300.0 |
240.0 |
65.0 |
0 |
| 2009/2010 |
147.0 |
110.0 |
29.5 |
0 |
390.0 |
260.0 |
65.5 |
0 |
| 2010/2011 |
160.0 |
131.0 |
12.0 |
0 |
330.0 |
300.0 |
72.0 |
0 |
| 2011/2012 |
191.0 |
150.0 |
20.0 |
0 |
400.0 |
350.0 |
60.0 |
0 |
| 2012/2013* |
195.0 |
160.0 |
30.0 |
0 |
410.0 |
350.0 |
70.0 |
0 |
| 2013/2014** |
180. |
150.0 |
50.0 |
0 |
430.0 |
355.0 |
70.0 |
0 |